พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2554 ได้ให้ความหมายไว้ว่า
“แอก” เป็นคำนาม หมายถึง
(1) น. ไม้วางขวางบนคอวัวหรือควายใช้ไถนา คราดนา หรือเทียมเกวียน เป็นต้น
(2) น. โดยปริยายหมายถึงการถูกกดขี่ ในคำว่า ปลดแอก.
“ปลดแอก” เป็นคำกริยา หมายถึง
ก. ทำให้พ้นจากอำนาจหรือการกดขี่, ทำให้เป็นอิสระ.
แอกนั้นป็นเครื่องมือที่ใช้ในการเกษตรของไทยมานาน ทำมาจากท่อนไม้เนื้อแข็งที่มีความโค้งงอ แอกมี 2 ประเภท คือ แอกวัวควายเดี่ยว และแอกวัวควายคู่ แอกประกอบด้วยแม่แอก (ไม้คาน) และลูกแอก (ไม้หนีบคอวัว ควาย) แอกมีรูบนตัวแอกข้างละ 2 รู เพื่อใส่เหลากลมข้างละ 2 ซี่ ใช้ครอบบนคอควายหรือวัวเพื่อให้สามารถบังคับให้ไปในทิศทางที่ต้องการในการไถนาหรือเทียมเกวียน
การใช้แอกในการครอบคอควายไถนา
cr. lovefarmer.org
ลักษณะการใช้งานของแอกนั้นเป็นเครื่องหมายที่แสดงให้เห็นถึงความมีอำนาจในการควบคุมวัวหรือควายให้ไปในทิศทางที่ต้องการ โดยการกระตุกเชือก อาจมีใช้ร่วมกับคำสั่งเสียงบ้าง ซึ่งเราสามารถควบคุมได้ตั้งแต่ให้เลี้ยวซ้าย เลี้ยวขวา เดินหน้า ถอยหลังหรือไปจนถึงหยุดเดินกันเลยทีเดียว ตัวอย่างเช่น เมื่อต้องการให้ควายเลี้ยวซ้ายขณะที่เดินตามหลังควาย จะใช้วิธีดึงเชือกเข้าหาตัวควายก็จะเลี้ยวซ้าย และถ้าหากต้องการให้ควายเลี้ยวขวา จะใช้วิธีการกระตุกเชือกเบาๆและถี่ๆ ควายก็จะเลี้ยวขวาตามที่ต้องการ หรือถ้าต้องการบังคับควายเดินหน้าและถอยหลัง นอกจากเราจะใช้วิธีการจูงให้ควายเดินหน้าแล้ว ขณะเมื่อเดินตามหลังควายก็สามารถใช้ไม้เรียวตีที่สะโพก หรือใช้เชือกที่ถืออยู่สะบัดให้ตีส่วนข้างของลำตัวควายได้ เมื่อต้องการให้ควายถอยหลังต้องจับสะพายควายทางด้านซ้ายและเดินไปด้านหน้าของควายหรือจับสะพายทั้ง 2 ข้างแล้วยกหัวควายขึ้นเล็กน้อย พร้อมกับกระตุกเชือกสะพายส่งเสียงบอกให้ควายถอยหลัง เมื่อทำงานเสร็จก็จะมีการปลดแอกเพื่อให้วัวควายได้เดินและพักผ่อนอย่างอิสระหลังจากที่ไถนาหรือเดินเทียมเกวียนกลางแดดจ้ามาอย่างเหน็ดเหนื่อย
แอกจึงแฝงนัยยะของการมีอำนาจในการควบคุม รวมไปจนถึงนัยยะในมุมของการถูกกดขี่ การตกอยู่ภายใต้อำนาจ จึงมีการใช้คำว่าปลดแอก ในทางการทำงาน, การประกอบอาชีพ, การเมืองและอื่น ๆ ที่เกี่ยวข้องกับการดำเนินไปของสิ่งต่าง ๆ ที่ทำให้เรารู้สึกว่าถูกควบคุมอยู่อย่างไม่เป็นธรรม เหน็ดเหนื่อยและส่งผลเสีย จนอยากจะปลดแอกออกจากคอเสียที
อ้างอิง
royin.go.th/dictionary
oer.learn.in.th
matte-roast-recycle
navanurak.in.th/watnamcham
lovefarmer.org/?topic=ควายไถนา
board.postjung.com/874857
